Zaburzenia Integracji Sensorycznej – co to jest?

Zaburzenia Integracji Sensorycznej to złożona dysfunkcja układu nerwowego, zaburzająca rozwój dzieci i osób dorosłych. Ludzie z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego nieprawidłowo interpretują odbierane bodźce sensoryczne, takie jak dotyk, dźwięk czy ruch. Jedni mogą czuć się nadmiernie pobudzeni ilością bodźców (np. hałas, dotyk, zbyt wiele wrażeń wzrokowych), inni – poszukiwać intensywnych doznań sensorycznych (np. duże zapotrzebowanie na kontakt fizyczny, przytulanie, wskakiwanie na inne osoby, gryzienie, problem z wyciszeniem się), a jeszcze inni – wykazywać kolejne symptomy (np. wycofanie, lękliwość, brak wiary we własne możliwości).

Przetwarzanie sensoryczne (integracja sensoryczna) jest skomplikowanym procesem, w którym układ nerwowy odbiera informacje od wszystkich zmysłów (dotyk, układ przedsionkowy odbierający ruch, czucie ciała, czyli propriocepcja, węch, smak, wzrok i słuch), następnie organizuje je i interpretuje tak, by mogły być wykorzystane w celowym i efektywnym działaniu. U większości ludzi proces ten przebieg automatycznie, natomiast u osób z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego dzieje się inaczej.

Dysfunkcje sensoryczne odpowiadają za to, w jaki sposób mózg interpretuje informacje oraz reaguje na nie (emocje, reakcje ruchowe, koncentracja i inne). Wyróżnia się wiele rodzajów zaburzeń przetwarzania sensorycznego, a każdy z nich może powodować inne, złożone zachowania. Dysfunkcje powodowane zaburzeniami integracji sensorycznej nie są związane z uszkodzeniem narządów zmysłów, na przykład z niedosłuchem czy krótkowzrocznością. Oczywiście – jeśli istnieją obawy dotyczące sprawności poszczególnych analizatorów (narządów) – niezbędna jest konsultacja lekarska. Jednak dysfunkcje integracji sensorycznej dotyczą nieprawidłowości w zakresie samego procesu przetwarzania bodźców sensorycznych w obrębie następujących systemów: czuciowego (dotykowego i proprioceptywnego), przedsionkowego, słuchowego, wzrokowego, smakowego i węchowego.

Dysfunkcje integracji sensorycznej najczęściej objawiają się:

• wzmożoną lub obniżoną wrażliwością na bodźce (nadmierne poszukiwanie lub unikanie wrażeń zmysłowych)
• niewłaściwym poziomem koncentracji uwagi (łatwość rozpraszalności uwagi, problem z koncentracją)
• obniżonym poziomem koordynacji ruchowej (problemy ruchowe, niezgrabność ruchowa, niechęć do rysowania itp.)
• opóźnionym rozwojem mowy (mowa niewyraźna, mały zasób słów)
• nieprawidłowym poziomem aktywności ruchowej (wzmożonym zapotrzebowaniem na ruch lub odwrotnie)
• trudnościami w zachowaniu (duża emocjonalność).

Dysfunkcje te mogą być rozpoznawalne zarówno u dzieci w normie intelektualnej, jak i u tych, które mają trudności w uczeniu się, z niepełnosprawnością intelektualną, ruchową, autyzmem, nadpobudliwością psychoruchową, mózgowym porażeniem i innymi. Występują także różne stopnie nasilenia objawów – od lekkiego do znacznego. Dysfunkcje integracji sensorycznej mają wpływ na proces uczenia się, na zachowanie oraz rozwój społeczno-emocjonalny dziecka.

Skąd się biorą zaburzenia integracji sensorycznej?

Zaburzenia  integracji sensorycznej mogą mieć podłożę genetyczne, być wynikiem przebiegu ciąży i/lub porodu, być wynikiem niewłaściwego dostarczania ilości wrażeń sensorycznych zwłaszcza w pierwszych miesiącach życia.

Objawy dysfunkcji integracji sensorycznej są obserwowane gdy dziecko:

• ma trudności z samodzielnym piciem, żuciem i przełykaniem pokarmów (preferuje dania papkowate)
• jest niespokojne, płaczliwe, ma kłopoty z zaśnięciem z wyciszeniem się
• źle toleruje wykonywanie przy nim czynności pielęgnacyjnych i higienicznych, takich jak: obcinanie włosów, paznokci, mycie twarzy, zębów, smarowanie kremem, czesanie, czyszczenie nosa, uszu itp.
• wiele czynności samoobsługowych wykonuje z trudem, powoli, niezdarnie
• ma problemy z samodzielnym myciem się, ubieraniem, zwłaszcza zapinaniem guzików i sznurowaniem butów
• ma słabą równowagę: potyka się i upada częściej niż rówieśnicy, prawie zawsze ma jakiś siniak czy zadrapanie
• podczas dłuższego siedzenia ma trudności z utrzymaniem głowy w pozycji pionowej, podpiera ją ręką, kładzie się na stoliku itp.
• jest nadruchliwe, nie może usiedzieć/ustać w jednym miejscu
• trudno się koncentruje, a łatwo rozprasza
• jest impulsywne, nadwrażliwe emocjonalnie, często się obraża, bywa uparte
• w porównaniu do innych dzieci czy wymogów sytuacji porusza się zbyt szybko lub za wolno
• nabywanie nowych umiejętności ruchowych sprawia mu trudność, np. jazda na rowerze, rzucanie i łapanie piłki, pływanie
• wchodząc/schodząc po schodach częściej niż inne dzieci trzyma się poręczy,
• niepewnie stawia nogi
• nieumyślnie wchodzi lub wpada na meble, ściany, inne dzieci
• niewłaściwie czy wręcz dziwacznie trzyma przedmioty codziennego użytku, np nożyczki, sztućce, kredki, itp.
• unika dziecięcego baraszkowania z rodzicami lub rodzeństwem
• uwielbia ruch, poszukuje go, dąży do niego. Jest stale w ruchu – biega, podskakuje, często zmienia pozycję ciała
• przejawia duży lęk przed upadkiem lub wysokością, okazuje niepokój, gdy musi oderwać nogi od podłoża, np. wejść na wysokie schody, na drabinkę, usiąść na wysokim stołku
• w nowym miejscu czuje się zagubione, potrzebuje sporo czasu by zdobyć orientację w otoczeniu
• często myli stronę prawą i lewą, ma słabe wyczucie odległości
• nie ma dominacji jednej ręki
• ma trudności z czytaniem i pisaniem, częściej niż inne dzieci w jego wieku myli, odwraca znaki graficzne, ma trudności w przepisywaniu, przerysowywaniu z tablicy
  ma kłopoty z cięciem nożyczkami, rysowaniem po śladzie, kalkowaniem itp.
• sprawia wrażenie słabego, szybko się męczy
• nie lubi karuzeli, huśtawki, lub przeciwnie – uwielbia to
• gryzie rodziców, szczypie, domaga się silnego przytulania, jest pobudzone emocjonalnie i fizycznie

Na czym polega terapia SI?

Terapia integracji sensorycznej polega na zabawie ukierunkowanej i prowadzonej przez specjalistów. Jest to szeroka gama aktywności, ćwiczeń i zabaw proponowanych dziecku, która ma wyzwalać konkretne reakcje sensoryczne, aby następowała poprawa w organizacji ośrodkowego układu nerwowego. Podczas terapii SI stosuje się takie aktywności, które będąc właściwym „wyzwaniem” dla dziecka, są także stymulujące dla mózgu. Aktywności zawsze kończą się sukcesem dziecka, co wzmacnia skuteczność terapii poprzez zaangażowanie podopiecznego. Zajęcia są atrakcyjne dla najmłodszych, ponieważ odbywają się z wykorzystaniem różnego rodzaju huśtawek, lin, deskorolki, drabinek do wspinania, trampoliny, basenu z piłeczkami i innych. Dziecko w czasie zajęć nigdy się nie nudzi – zamiast tego wspina się, skacze, czołga, pokonuje tory przeszkód – innymi słowy: doskonale się bawi. Balansowanie na granicy możliwości dziecka poprawia organizację ośrodkowego układu nerwowego i wpływa na zmianę zachowania w sferze motorycznej i emocjonalnej. Poprawia ponadto funkcje językowe i poznawcze, a co najważniejsze – pozwala osiągnąć lepszą efektywność procesu uczenia się i wzmacnia procesy nerwowe, leżące u podstaw tych umiejętności. W przyjaznym i bezpiecznym otoczeniu, dziecko uczy się w sposób efektywny automatycznie przetwarzać i wykorzystywać wrażenia sensoryczne.